2- تراكم كاری امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یك شغل دارند. این تراكم كاری علاوه بر خستگی جسم، سبب كسالت و افسردگی روحی نیز می شود كه برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می كنند: قسمتی را در خارج از خانه برای كار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت.
حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست كم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد كه گوناگونی كارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایت‌ها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه كرده‌اند(فرحي، 1380). 3- هم زمانی برنامه های رسانه و مسجد در صدر اسلام به دلیل رشد كم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراكز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود كه به وسیله‌ي پيامبر اكرم(ص) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شكل می گرفت.
پیدایش مراكز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراكز متعدد فرهنگی، تعدد كانال ها و شبكه های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری های كلان، جذب امكانات فرهنگی به منظور اجرای طرح های گوناگون و چیزهای كم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی های بی محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام های بی محتوا، پخش برنامه هایی كه گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد(فروغ مسجد 3، 1384).
یكی از مهم ترین فعالیت های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت های دینی است كه از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شكوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شركت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. كیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شركت كنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مكان و زمان آن، شخصیت دیگر شركت كنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه ها و فرهنگ شركت كنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد.
در این میان، برنامه‌هایی كه رسانه در مناسبت های مذهبی پخش می كند، معمولاً چنین ویژگی‌هایی دارند و از سطح كمی و كیفی خوبی بهره می‌برند. بنابراین افراد با وجود برنامه‌های رسانه در مسجد حاضر نمی‌شوند.
بسیاری از كسانی كه در مراسم دینی مسجد شركت نمی كنند، در پاسخ به این پرسش كه چرا در مسجد حاضر نمی‌شوید می‌گویند: برنامه‌های تلویزیون از برنامه‌های مسجد محل پربارتر و بهتر است. 4- اختلافها مسجد، كانون مردمی و پایگاه اجتماع و وحدت مردم از تمام گروه هاست. مسجد در هنگام نماز، مؤمنان نمازگزار را در كنار هم جمع می كند و همه با رعایت یك نوع آداب، یك خدا را می پرستند و با كنار گذاشتن هر گونه اختلاف از نظر ثروت، سواد، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی و جنس به عبادت می پردازند. وجود اختلاف ها و نزاع ها در چنین فضایی، زمینه پراكندگی و حاضر نشدن مردم را در مسجد ایجاد می كند. برخی از این اختلاف ها را بررسی می كنیم: 4-1. اختلاف هاي سیاسی مسجد جنبه های سیاسی گسترده ای دارد، ولی اختلاف های سیاسی، حزب گرایی و تعصب به یك جناح، فضای مسجد را آشفته می كند. گاهی دیده می شود كه مسجد بر اساس گرایش‌های سیاسی، به چند دسته تقسیم می‌شود و برخی جناح‌ها در مسجد ویژه‌ای حاضر می‌شوند و مخالفان آنان به آن مسجد نمی روند.
در این شرایط، گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و پرهیز از حركت‌های افراطی سیاسی و معیار قراردادن اسلام برای حفظ وحدت لازم است. در این میان، امام جماعت نقش تعیین كننده‌ای دارد.
4-2. اختلاف های مدیریتی
اختلاف میان اعضای هیئت امنا در مسائل جاری مسجد، گاهی سبب ایجاد دو دستگی میان نمازگزاران می شود و فضای مسالمت آمیز مسجد را با نقدهای مخرب آشفته می‌كند. مسجد مكانی برای عبادت و آرامش روحی است و این اختلافها علاوه بر اینكه بر كیفیت فعالیت‌های مسجد اثر بدی می گذارد، مسجد را از آرامش خارج می كند. اهالی محل هم به دلیل اختلاف هیئت امنا انگیزه ای برای حضور در مسجد نمی یابند.
نقش امام جمعه، امام جماعت و امور مساجد، در برطرف كردن این اختلافها بسیار مؤثر است. 5- پایین بودن سطح كمی و كیفی فعالیت‌های مسجد در بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، بیان شد كه پایین بودن سطح كمی و كیفی فعالیت‌های مسجد از نقاط ضعف مسجد است كه سبب حاضر نشدن افراد در مسجد می‌شود. از مسجدی كه فقط نماز جماعت به صورت خشك و بی روح در آن برقرار می شود، نمی توان شكوفایی و حضور همه سویه مردم را انتظار داشت. وقتی مسجد در سطح گسترده فعالیت ندارد، اهالی محل برای حضور در مسجد كم تر انگیزه دارند. این عامل مهمی درحذف فرهنگ مسجد از جامعه‌است. متأسفانه، بسیاری از مسجدها كه امام جماعت همیشگی در آنها حضور ندارد، با این مشكل رو به رو هستند. 6- نا آشنایی با فضیلت مسجد نشستن در مسجد، عبادت است و سبب آرامش و رحمت الهی می شود. حاضران در مسجد میهمانان و زائران پروردگار هستند. نشستن در مسجد گنجینه ای بهشتی بلكه بهتر از نشستن در بهشت است.
اطلاع از این موارد، در ایجاد انگیزه و گرایش های اهالی محل برای حضور در مسجد بسیار مؤثر است. آگاهی از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و حضور در مسجد، از لحاظ روانی عامل مهمی برای حضور افراد در مسجد به شمار می رود.
در صدر اسلام، عده ای از مسلمانان گرمای هوا را بهانه قرار می دادند و از حضور در نماز جماعت ظهر خودداری می كردند. پیامبر از این موضوع بسیار ناراحت شدند و فرمودند: من تصمیم گرفته‌ام خانه كسانی را كه در نماز جماعت شركت نمی كنند بسوزانم. در این اوضاع آیه 238 سوره بقره نازل شد: «در انجام همه نمازها به ویژه نماز وسطی (نماز ظهر) كوشا باشید و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا به پا خیزید (و تنبلی نكنید)»(مكارم شيرازي، 1374، ج 2، ص 205). 7- برخوردهای نامناسب افراد فعال در مسجد شاید مهمترین عاملی كه سبب پر شورونشاط شدن محیط می‌شود، شیوه برخورد اهل مسجد و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشك، مقدس‌نما و تعصب‌گرا، خلاصه نشود.
جوان از طريق این برخورها درباره حضور یا حاضر نشدن در مسجد تصمیم می‌گیرد. علاوه بر نمازگزاران، افرادی در مسجد حاضر می شوند كه گرایش های دینی كم تری دارند و شاید وضع ظاهری مناسبی هم (از نظر دینی) نداشته باشند. برخورد افراد مسجدی با این افراد، در تداوم حضور آنان در مسجد تأثیرگذار است.
برخی افراد به سبب برخورد نامناسب افراد اهل مسجد، برای حضور در مسجد علاقه چندانی ندارند. متأسفانه این برخوردهای نامناسب بیشتر در برخورد بزرگسالان با جوانان و نوجوانان رخ می دهد كه نسل آینده مسجد را تشكیل می دهند. اجازه ندادن به نوجوانان برای ایستادن در صف اول و كمك نكردن به آنان برای انجام دادن فعالیت های مسجد، نمونه‌ای از این بدرفتاری هاست.
استاد مطهرى داستانى را نقل مىكند كه گویای این حقیقت است. وی مىگوید: «شخصى كه به مسجد مىآمد و نماز جماعتش ترك نمىشد، توسط یكى از مقدسین مورد عتاب قرار مىگیرد كه اگر مسلمانى چرا ریشت را این طور كردهاى؟ او از همان جا سجاده را بر مىدارد و مىگوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان. رفت كه رفت(مطهري، 1381، ج 2، ص101).
آنان كه منادیان و ناشران فرهنگ نمازند باید راههاى ارتباط با جوانان را شناسایى كنند و از روشهاى كارآمد استفاده نمایند و خودرا جاى جوان بگذارند وتوقع بیش از حد از او نداشته باشند خوشبختانه دین واقع بین اسلام به نكات دقیقى پرداخته كه بسیار كارگشا است. وقتى امام على(ع) با خدمت كارش قنبر براى خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمى و سه درهمى خریدارى نمودند حضرت علي(ع) پیراهن سه‌درهمى را به قنبر دادند. قنبر گفت: شما به آن سزاوارترى چون شما بالاى منبر مىروى و خطبه مىخوانى، امام(ع) در پاسخ فرمود: «أَنتَ شَابّ وَ لَكَ شَرَّهُ الشَّبَاب؛ تو جوان هستى و میل جوانى دارى»(مجلسي، 1403، ج 100، ص 93). در حدیث فوق امام علي(ع) این درس را به همگان داده است كه جوان را درك كنند و روحیه او را در نظر گیرند.
گاهی برخورد نامناسب افراد مذهبی در خارج از مسجد، سبب پیدایش این تصور می‌شود كه افراد مذهبی شخصیت اجتماعی و انسانی مناسبی ندارند و در نتیجه نسبت به دین و مكان‌های‌دینی دلسرد و وازده می‌شوند. این‌افراد، دین را از رفتار دین‌داران می‌آموزند و بدرفتاری آنان سبب دین‌گریزی می‌شود كه نتیجه و نمود عملی آن حاضر نشدن در مسجد است.
8- محیط، اجتماع و فرهنگ رفتار انسان بر اساس نظام شخصیتی و هویت اوست كه عوامل گوناگونی از جمله محیط و اجتماع در شكل گیری آن مؤثرند. انسان موجودی اجتماعی است و بی شك به تنهایی نمی‌تواند نیازهای خود را برطرف سازد. پس ناچار است در جامعه انسانی زندگی كند. زندگی در كنار اعضای جامعه و رفع برخی نیازها به وسیله دیگران، با توجه به روحیه اثرپذیری انسان، زمینه مناسبی را برای الگو برداری و شكل گیری شخصیت او بر اساس محیط پیرامونش فراهم می كند. اگر فرد در محیطی رشد كند كه موضوع های دینی همچون مسجد و نماز، ارزشی نداشته باشد یا برخلاف آنها تبلیغ شود، نمی توان انتظار داشت كه او به مسجد علاقه مند گردد.
جوانان معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها، مشكلات رفتاری، عقیده‌ای و سلیقه‌ای دارند. این اختلاف گاهی سطحی و زودگذر است كه در شخصیت و رفتار جوان تأثیر زیادی ندارد ولی گاهی این اختلافها به ناهنجاری و ناسازگاری جوان می‌انجامد و به این ترتیب امنیت روحی و روانی لازم برای دینداری از بین می‌رود. در این میان مسجد نمی تواند كار مهمی را انجام دهد. چون عوامل ظهور ناهنجاری‌ها در نوجوانان و جوانان چنین است: درك نكردن روحیه جوان، الگوی نامناسب، فاصله طبقاتی، كم توجهی خانواده‌ها.
آنچه موانع مشترك جذب جوانان به مساجد در مدرسه و اجتماع است كه در خور توجه و جاى تأمل و تعمّق و بازنگرى است، وجود دوگانگى و تناقض در گفتار و اعمال است بنابراين در جامعه شاهد اعمال و رفتارى است كه مغاير تعاليم اخلاقى و دينى است. از جمله عواملى كه بر روى نوجوانان و جوانان تأثيرى منفى دارد می توان به موارد زير اشاره كرد:
دوستان ناباب و معاشران ناصالح، آلوده بودن جوّ عمومى حاكم بر جامعه، محيط ناامن فكرى و فرهنگى براى جوانان و كم رنگ شدن تدريجى معنويت در جامعه.
یكی از مهم ترین عواملی كه مانع رونق و شكوفایی مسجد می گردد دگرگونی و سست شدن نظام ارزشی جامعه است؛ زیرا ارزش رفتارهای اجتماعی افراد، بر اساس یك نظام رفتاری مشخص می شود.
يكي ديگر از اين موانع اجتماعي و فرهنگي، پديده ي تهاجم فرهنگي است. فرهنگ ملی ایران با ارزشهای مذهبی گره خورده است به گونه ای كه مذهب، جزء جدایی ناپذیر هویت مردم ایران است و دشمن، تهاجمی گسترده را به فرهنگ و هویتی ما برنامه ریزی كرده است و آن را پشتیبانی می كند و می كوشد فرهنگ ضد ارزشی غرب را در میان جوانان كه قشر آسیب پذیر هستند، گسترش دهند و آنان را نسبت به مفاهیم و احكام دینی بی‌عقیده كند. بنابراین مسجد پایگاهی است كه در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی می تواند در این جدال نابرابر فرهنگی، جوانان را جذب كند و این قدم بلندی در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی است. ب) فرصت‌ها؛ روشهاي جذب جوانان بر مساجد در بحث عوامل رونق و شكوفایی مسجدها و جذب جوانان به مسجد عوامل متعددي دخالت دارند. در ذيل به بررسي تعدادي از اين عوامل پرداخته مي‌شود.
1- توجه به نيازهاي جوانان
چنانچه مي‌دانيم قدرت جذب‌كنندگي هر مكاني يا موقعيتي به ميزان ارضاء‌كنندگي آن مكان در رابطه با نيازهاي پيراموني بستگي دارد. جذب‌كنندگي يك موقعيت ممكن است به دو جهت مورد توجه قرار گيرد. گاهي بعضي‌ها بر اين باورند كه يك موقعيت جذاب است، به خاطر اينكه في‌نفسه جذاب است، چه آن موقعيت نيازي را ارضا نمايد و چه ارضا نكند. در اينجا ارزش في‌نفسه امور و موقعيت يا مكاني مستلزم اين است كه خود آن موقعيت واجد ويژگي‌ها و خصايصي باشد كه به نظر بينندگان زيبا و ارزشمند به نظر آيد.
عده‌اي ديگر بر اين باورند كه ارزشمندي امور و يا جاذب بودن موقعيتي به ارزش بيروني و عيني آن است و آن موقعيت بايد واجد ويژگي‌هايي باشد كه به واسطه آن بخشي از نيازهاي آدمي ارضا شود و بر اساس ديدگاه دوم چنانچه ما نيز بر آن تاكيد مي‌ورزيم موقعيتي همچون مسجد بايد واجد ويژگي‌هايي باشد كه آن ويژگي‌ها به ارضاي نيازهاي مردم منجر شود. بين ميزان ارضاكنندگي مسجد و ميزان جاذب بودن آن رابطه مستقيمي وجود دارد. آدمي نيز رو به موقعيت‌هايي دارد كه اين نيازها را ارضا مي‌كنند نيازهايي چون: 1-1. نياز به امنيت، محبت و تعلق نيازهايي چون امنيت، محبت و تعلق به اجتماع نيز از سنخ نيازهاي بشري است اما متمايز از نيازهاي فيزيولوژيك، اساساً آدمي به واسطه برخورداري از نيازهايي چون امنيت، محبت و تعلق از حيوانات متمايز مي‌شود. «مزلو» نيز نيازها را به دو دسته كلي نيازهاي فيزيولوژيك و نيازهاي روانشناختي تقسيم نموده است. بنابراين هويت‌يابي و معني بخشي به زندگي انساني مستلزم تاكيد بر ارضا نيازهاي روانشناختي اوست، نه صرفاً نيازهاي فيزيولوژيك آدمي، مكان‌هايي كه در ارضا اين نيازها موفقيت بيش‌تري دارند از جذابيت بيش‌تري نيز برخوردارند. البته بايد اشاره كنيم كه اين نيازها نيز بيشتر ناظر بر وضعيت موجود افراد هستند، چرا كه نيازهاي فوق از جمله نيازهاي عيني و واقعي افراد است كه بايد ارضا شوند. 1-2. نياز به خودشكوفايي نياز به خودشكوفايي نيازي است كه در عين اينكه در قلمرو نيازهاي روانشناختي است، اما به لحاظ ماهيت و موقعيت خاص خود، بيشتر در قلمرو نيازهاي مطلوب، هنجاري و آرماني قرار دارد. تمامي انسانها براي رسيدن به جايگاهي غير از جايگاه موجود و براي ارضا نيازي غير از نياز موجود (فيزيولوژيك، امنيت و...) تلاش مي‌كنند و آرمان‌خواهي آدمي نيز اساساً ناظر بر تاكيد او بر ضرورت ارضا نياز خود شكوفايي است. تبيين جايگاه واقعي آدمي و اينكه انسان به چه درجاتي مي‌تواند نايل آيد، نيز زمينه ارضا و شكوفايي اين نياز را فراهم مي‌نمايد(سجادي، 1381، ص 286).
محور اساسي ديگر جذب جوانان به مساجد، تشخيص نياز و انگيزه‌هاي جوانان است، پر واضح است كه جوانان به انحاء مختلف در پي ارضاي نيازهاي گوناگون خود برمي‌آيند و در اين مسير به مكان‌ها و محافلي مي‌روند كه در آنجا پاسخي به يكي از نيازهاي گوناگون خود بيابند. پس بايد ديد مساجد و متوليان آن تا چه اندازه از نيازهاي جوانان آگاهي دارند و در صورت آگاه بودن تا چه پايه در برآوردن اين نيازها برنامه‌ريزي و كار كرده‌اند. بدين ترتيب تشخيص نيازهاي مختلف جوانان از جمله نيازهاي جسماني، رواني، عاطفي، اجتماعي، معنوي و اخلاقي و شناختي جوانان مي‌تواند گام موثري در جذب آنان به مساجد باشد. وقتي خصوصيات نوجواني و جواني شناخته شد آنگاه برنامه‌ريزان امور فرهنگي مساجد قادر مي‌گردند برنامه‌هايي تدوين كنند كه متوجه ارضاي نيازهاي گوناگون جوانان بوده و مطابق با سليقه‌ها و روحيه جوانان باشد. چنين برنامه‌هايي براي جذب و پرورش جوانان در مساجد مي‌تواند موثر باشد. 2- امام جماعت امام‌جماعت، مهمترین عضو مدیریتی مسجد است كه میتواند با برنامهریزی و عملكرد درست، زمینه مناسبی را برای پیش برد عوامل حضور مردم در مسجد، فراهم كند. درباره حضور جوانان در مسجد نیز عملكرد امام جماعت، شخصیت امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است.
روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشك و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یكی از دوستان جوانان به شمار رود. امام جماعت برای اینكه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی كند. او میتواند در مشكلات، آنان را یاری كند، موفقیت‌هایشان را به آنان تبریك بگوید، از ناراحتی و غم‌‌هایشان ابراز تأسف كند، هدایای كوچكی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم كند، در صورت امكان، روز تولدشان را به آنان تبریك بگوید و كارهای دیگر كه با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.
بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط كتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینكه امام جماعت به آنان احترام می‌گذارد و به شكل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان كرده، احساس شخصیت می‌كنند، به امام جماعت نزدیك شده و مطالبی را كه نمی‌توانند بیان كنند كتبی با امام جماعت در میان می‌گذارند.
البته امام جماعت پیش از اینكه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، بايد به‌طوركامل ازنیازها و روحیات، ارزش‌ها، خواسته‌ها، سلیقه‌ها، توان‌مندی‌ها و آسیب‌هایی كه جوان را تهدید می كند و راه‌های رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت میتواند فعالیت‌ها و برخوردهای خود را با جوانان به شكلی تنظیم كند كه علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بكشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.
شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یكی از مهمترین كارهایی است كه امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه كارهای درست در جهت رفع موانع لازم است. 3- خانواده و دوستان خانواده و دوستان از مهمترین عوامل تشكیل‌دهنده شخصیت افراد هستند كه در شكل‌گیری اندیشه تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد مؤثر خواهند بود. اگر اعضای خانواده به ویژه پدر و مادر خود به مسجد بروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجه كنند یا اینكه فضای خانه به طور كلی با آموزشها و مفاهیم دینی آشنا باشد، می‌توان انتظار داشت جوانان با مسجد، میانه خوبی داشته باشد.
در خارج از خانواده دوستان بر ارزش‌ها و بینش‌های جوان تأثیر زیادی دارند. از آنجایی كه روابط دوستانه جوانان، قوی تر و مؤثرتر از دیگر رده‌های سنی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر می‌شود.
خانواده‌ها باید به گونه‌ای غیر مستقیم بر دوستان و دوست یابی فرزند خود نظارت كنند و ملاك‌های دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو كنند تا فرزندشان به وسیله دوستان مؤمن و مسجدی به آموزه‌های دینی از جمله مسجد علاقه مند شوند. 4- امكانات و فعالیت‌های مسجد در بحث بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، به اهمیت گستردگی فعالیت‌های مسجد و امكانات آن اشاره شد. با توجه به ابزارها و شیوه‌های نوین فرهنگی، امروزه مسجدها بدون امكانات و فعالیت‌های گوناگون و حساب شده نمی‌توانند با دیگر مراكز و ابزار به ظاهر فرهنگی رقابت كنند.
با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان، باید دست كم در دو زمینه فعالیت داشته باشد: امكانات فرهنگی و امكانات ورزشی.
اگر از سوی مسجد در محل، مكانی برای ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامه ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امكانات ورزشی در سطح شهر با تخفیف ویژه استفاده كنند، بسیار مناسب است.
كانون فرهنگی، روزنامه‌ها، مجله‌ها، كامپیوتر، كتاب‌خانه، نوارخانه، بانك سی‌دی و ویدئو كلوپ از امكانات فرهنگی مسجد است كه با مدیریت صحیح، میتواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امكانات فرهنگی كمك كند. 5- كلاس‌های آموزشی یكی مهمترین جنبه‌های مسجد، مسائل آموزشی است. هر چند بسیاری از جوانان از درس و كلاس گریزان هستند، ولی برگزاری برخی كلاس‌های آموزشی مورد علاقه جوانان در جذب آنان مؤثر است. كلاس‌های آموزشی ورزشی و هنری علاوه بر اینكه به امكانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این كلاس‌ها در رشته‌های خیاطی، گلدوزی، گل‌سازی، هنر‌های دستی، خطاطی، نقاشی و طراحی، عكاسی و فیلم‌برداری، ورزش‌های رزمی و شنا برای خانمها و آقایان، قابل برگزاری است. برای افزایش سطح كمی و كیفی كلاس‌ها، هیئت امنا باید با بخش آموزشی‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزشی و پرورش هماهنگی كند.
برگزاری برخی كلاس‌های كمك درسی، آموزش زبان و كامپیوتر در داخل مسجد یا خارج از مسجد، با برنامه ریزی و هماهنگی مسجد ممكن است. 6- ارزش دادن به ديدگاه جوانان جوانان روحیه ویژه‌ای دارند. ستایش‌خواهی و جلب‌توجه كردن دو نوع از خواسته‌های جوانان در زمینه ذهن و عاطفه است. بنابراین، بها دادن به جوانان، عامل مهمی در راستای تأمین خواسته‌ها و جذب آنان به مسجد است. البته این به معنای اختیار دادن زیاد و غیر منطقی به جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنان نیست. بها دادن به ديدگاه جوانان در مساجد مي‌تواند به شكل‌هاي ذيل بر خود جامه‌ي عمل بپوشاند: 6-1. ارزش دهي از طريق اعطاي مسئوليت در هیئت امنا هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است كه همه فعالیت‌های مسجد را سمت و سو می‌دهد. بنابراین، عضویت یكی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی در هیئت امنا به نوعی بها دادن به جوانان است. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد. 6-2. ارزش‌دهي از طريق نظرخواهی شایسته است بزرگترها، اعضای هیئت امنا و امام جماعت، برای فعالیت‌های گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شوند و در صورت امكان، پیشنهادهایشان را اجرا كنند. این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان می‌شود. آنان از اینكه می‌بینند نظرهایشان در تصمیم گیری‌های مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود می‌دانند. در نتیجه، پیوسته در مسجد حاضر خواهند شد. 6-3. ارزش دهي از طريق واگذار كردن فعالیت‌های مسجد به جوانان برخی از كارهای مسجد را می‌توان به طور كلی یا جزئی به جوانان واگذار كرد. برای مثال در یك مراسم، برنامه پذیرایی بر عهده جوانان باشد. این اقدام با روحیه پرشور و نشاط جوانان تناسب دارد و سبب ایجاد وارستگی جوانان به مسجد می‌شود.
از راهكارهای ديگري كه در جذب جوانان بر مساجد مي تواند مؤثر باشد، به موارد ذیل مي توان اشاره كرد:
1. شناخت صحیح و دقیق یا نگرش سیستمی به جوان؛
2. شناخت موانع و عوامل دفع؛ پیش بینی و پیش گیری؛
3. شناخت ابزارها و عوامل جذب؛ استفاده صحیح از امكانات.
4. نگرش سازی و بازمهندسی ذهن؛ نگرش های خرد و جزئی؛
5. تعریف و تبیین راهبردهای ضروری؛ تعیین اهداف و چشم انداز؛
6. تعیین روش و برنامه ریزی و تبیین دستور كارها؛
7. خانواده و دوستان كه اگر اهل مسجد باشند و فضای خانه به طور كلی با آموزشها و مفاهیم دینی آشنا باشد بر جوان اثر می گذارد؛
8. امكانات فرهنگی و ورزشی برای جوانان در مسجد فراهم باشد؛
9. نظافت و تزیین مسجد كه اگر زیبا باشد، جوانان بیشتر جذب می شوند؛
10. تشویق: تشویق جوانی كه در مسجد حاضر شده است باعث تداوم حضور وی می شود.
نتيجه¬گيري در این مقاله، بحث بر سر این است كه چگونه مىتوان میان جوانى و مسجد و به بیان دیگر میان دو زیبایى، پیوند و یگانگىآفرید. پرسش اصلی این است كه چرا در نسلى كه به دلیل «زیبا جویى»، نمىتواند از كنار زیبایى روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، اقبال و استقبال و نشاط براى برپایى نماز در مسجد ديده نمي شود؟ باید گفت كه روح حقیقى مسجد كه همه‌ي زیبایىها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روشهاى جذاب در ایجاد گرایش به كار گرفته نشده و با گذشت بیش از بیست سال از انقلاب كانونهاى دینى و به ویژه مسجد متناسب با نیازهاى دینى نسل نوجوان و جوان قدم بر نداشتهاند.
ساختن انسان هايى خداترس، متقى و تسليم در برابر رضاى حق و معبود حقيقى در سايه تربيت دينى و مذهبى كه هم مقتضاى فطرت است و هم كنترل كننده غريزه و هواى نفسانى، از مؤثرترين روش هايى است كه تنها در مسجد مى تواند صورت گيرد.
مسجد می تواند بهترین عامل در جهت ایجاد تعلقات معنوی نسل های مختلف با دین را برقرار نماید و ارتباط عمیق ائمه ي جماعت با افراد محله خود و اجرای برنامه های آموزشی و تربیت، موثرترین شیوه برای بالابردن سطح آموزش عمومی و تربیت دینی و مقابله با هجوم ويرانگر فرهنگ فاسد غرب، باشد.
مسجد بايد مركز تحرك و فعاليت اسلامي باشد و روحانيون نبايد به صرف بر نماز جماعت و استخاره بسنده كنند. آنها لازم است كارهاي فرهنگي، ديني، تفسيري را نيز در مساجد انجام دهند و شبهات روز را برطرف كنند تا نمازگذاران علاوه بر معنويت، مطالب ديگري هم بياموزند. بنابراين لازم است روحانيون محترم مساجد، مطالب روز و شبهات را مطالعه كنند و در اين صورت مساجد با اقبال خوبي مواجه مي شوند. ولي اگر نقش آنها تنها به نماز خواندن منحصر شود تنها عده خاصي به مساجد رفت و آمد مي كنند و جوانان كمتر به آن تمايل نشان مي دهند.
بر این اساس، روحانيون و مبلغين در مساجد، بايد پيوسته اطلاعات خود را به |
|
|
|
| 
