پایگاه خبری مسجد نیوز

«هیچ کس قادر نیست با حالتی هوشیار یا متفکر وارد شود بی آنکه احساس ناشی از رسیدن به حضور، به وی دست ندهد، این بنا به خاطر همه برازندگی ها و کمال اش، فاقد ضعف است. فضا کاملا باز و نقش ها بسیار قوی است. این بنا همچنان که از معماری آن انتظار می رفته حالت خود را القا می کند».

این جملات، تعبیر «پوپ» از بی نظیرترین معماری شکوهمند دوره صفوی است، وی در جای دیگری نیز احساس خود در مورد این بنای با عظمت را چنین ذکر کرده است: «مسجد شیخ لطف الله توافقی است بین یک دنیا شور و هیجان و سکوت و آرامش با شکوهی که نماینده ذوق سرشار و زیبایی شناسی بوده است و منبعی جز ایمان مذهبی و الهام آسمانی نمی تواند داشته باشد» .

بنای این مسجد در دوره شاه عباس اول آغاز و به پایان رسیده است(سال 1028 هجری قمری) و وجه تسمیه آن تجلیل و تکریم شیخ لطف الله پدر زن شاه عباس و از علمای مذهبی لبنان است که به ایران هجرت کرده در ابتدا در مشهد و سپس اصفهان را برای اقامت خود برگزیده بود.

 

شیخ لطف الله، در این مسجد و در مدرسه مجاور آن به اقامه نماز و تدریس علوم دینی می پرداخت. این بنا فاقد ملحقات یک مسجد چون مناره، ایوان های بالاخانه و یا صحن است و به نظر می رسد بیشتر شکل آرامگاهی بزرگ است تا یک مسجد. در این مسجد نیز چون مسجد امام، برای آنکه شبستان در جهت قبله قرار گیرد از پیچی ابتکاری و ناپایدار در دالان مسجد استفاده شده است. بدین ترتیب شخصی که وارد مسجد می شود محراب دقیقا رو به رویش قرار می گیرد.

 

این مجموعه که بیشتر آراسته به کاشی است، درخشان، ولی هماهنگ است و رنگ های مسلط را فیروزه ای لاجوردی و سفید شیری تشکیل می دهد. ازاره و طاق نماهای وسط دیوارها با کاشی های هفت رنگ اطلسی پوشیده شده که در طاق نماها دارای اسلیمی های درشتی است، باقی داخل بنا از کاشی های معرق درخشانی است که موجب رقص نور در سراسر سطح بنا می شود و گاه با ورقه های تابان نوری همراه است که لحظه ای، تمام رنگ طرح را فرامی گیرد. اطاق(یا صحن مسجد) یک سره خالی است، هر نوع متعلقاتی ممکن است مبتذل باشد و بر اثر شکل نیرومند و رنگ آمرانه منکوب شود، این یک معماری ناب است، بی عیب و آرام و هنوز به همان کمال سیصد سال (و اکنون چهارصد سال) پیش که آن را بنا کرده اند.

برای ورود به این مسجد باید از ایوان ورودی با کاشی هایی پر تلألو و از دهلیز تاریکی که بر پهلوی شبستان می گذرد عبور کرد و وارد صحن اصلی شد. تاثیر بصری و روانی ای که در بدو ورد به فضای داخلی بزرگ و تابان بر بیننده گذاشته می شود حیرت آور است.

 

کتیبه های داخل شبستان توسط هنرمند معروف آن زمان علیرضا عباسی کار شده است وکتیبه های دو ضلع شرقی و غربی داخل گنبد به خط استاد باقر بنا است. معمار این مسجد بنا به کتیبه ای که در محراب قرار دارد، محمدرضا، پسر استاد حسین، بنای اصفهانی است.

 

گنبد زیبا و بی مانند آن را «شانزده سپر بادبادک مانند که بر چهارفیل پوش بزرگ نهاده شده و به صورت متناوب با قاب بندی های قوسی قرار گرفته، نگه می دارد، همه آنها از کف زمین برون جسته، با ابزار طنابی آبی روشن مرزبندی شده و با نوار کتیبه های پرشکوه سفید بر زمینه آبی تیره، چارچوب بندی شده است» .

 

علاوه بر دو اثر مهم و مشهور صفوی که از آن سخن گفتیم، این دوره شاهد ساخت بناهای مذهبی و غیرمذهبی دیگری نیز بوده است، همچون مسجد حکیم که در سال 1067 هجری قمری و در زمان سلطنت شاه عباس دوم صفوی در محله باب الدشت اصفهان بنا شده است. این مسجد بر بقایای مسجدی به نام رنگ رزان که از مساجد اوایل اسلام بوده بنا شد.

 

همچنین آرامگاه شیخ محمد مومن عارف استرآبادی در مشهد (متوفی904 هجری قمری) که بنای آن به دستور شاه عباس صفوی در سال 1011هجری آغاز شد. این بنا به صورت هشت ضلعی بنا شد و تمامی اضلاع آن دارای تزئینات کاشی کاری است.

صفویان علاوه بر مساجد، مدارس مهم و مشهوری نیز در شهرهای مختلف ایران احداث کردند. در اصفهان مدرسه کاسه گران(سال 1105هجری به هنگام سلطنت شاه سلیمان صفوی) در مشهد مدرسه عباس قلی خان(سال 1077 هجری قمری) و مدرسه نواب در فردوس(سال 1086 هجری قمری و به هنگام سلطنت شاه سلیمان صفوی) مدرسه علیا که احتمالا مربوط به دوره اول حکومت صفوی است و مدرسه خان که در سال 1024 توسط الله وردی خان و پسرش امام قلی خان در شیراز ساخته شده است برخی کاشی کاری این مدرسه با کاشی کاری های مسجد شیخ لطف الله قابل مقایسه است.

 

علاوه بر مدارس، کاخ هایی چون چهل ستون در قزوین، عالی قاپو، هشت بهشت و چهل ستون در اصفهان، صفی آباد در بهشهر و پل هایی چون سی و سه پل و پل خواجو در اصفهان، پل بیستون در دینور و حمام هایی چون حمام گنجعلی خان در کرمان و کاروان سراهایی چون مهیار، دیر گچین خان خره، شبلی(در تبریز)، شیخ علی خان، بیستون و کاروان سرای مادر شاه از بناهای مهم و ماندگار دوره صفوی اند.

 

منبع: کتاب مساجد درتمدن اسلامی

N280/U0/S2,/C4/T3