مقصود از عمران و آبادی مساجد
مقصود از عمران مسجد هم جهت فیزیکی و ساخت بنای مسجد است و هم جنبه معنوی، اما آنچه که از مرور روایات بر می آید آن است که تاکید بیشتر بر عمران معنوی مساجد بوده است.
اساسا پدیده ها در گذار زمان در معرض زوال و تخریب می باشند. بقا و دوام هر پدیده ای مستلزم حفاظت و تعمیر و نگهداری از آن است؛ اما طریقه نگهداری و زنده نگه داشتن آنها از همدیگر متفاوت بوده و هرکدام از اصول و روش های خاصی تبیعت می کنند و به اقتضای نوع نگهداری، واژگانی را اشغال می نمایند.
«تعمیر» و «عمارت» گزینه ای است که در ادبیات قرآنی برای قوام ساختار «مساجد» انتخاب شده است و در کتب لغات دارای مفاهیم زیر است:
عمارت: آباد کردن، پرستیدن، آباد شدن و وافر و زیاد گردیدن، بسیار زندگی کردن و دیر به سر بردن، هدیه و تحیه، عمامه و تاج و دستار، قبیله نسبتا بزرگ، ریحانه ای که شخص به وسیله آن به پادشاه تحیت می گفت، صدر سینه انسان و در اصطلاح امروز عرب، تعداد کشتی های جنگی که با هم باشند(ناوگان جنگی، ناوگان دریایی) .
عمران، عمر، عمره، عمار و معمار لغات هم خانواده آنها را تشکیل می دهند، که همگی مفهوم نوعی آبادی و اسباب آبادانی را در بر گرفته اند.
«تعمیرالمسجد» نیز در لغت چنین معنا شده است: ذکر کردن خدای در مسجد و درس دادن علم در آن، بازداشتن خود از کلام دنیا و پاک داشتن و روشن کردن به چراغ.
نبی گرامی اسلام(ص) در سفارش خود به ابوذر و در پاسخ سوال او، عمران مساجد را اینگونه تفسیر می فرماید:
«ای ابوذر! آنکه خواننده به سوی خدا را پذیرفت و مساجد خدا را به بهترین وجه آباد کرد بهشت از جانب خداوند پاداش اوست! (ابوذر) پرسیدم: چگونه مساجد خدا آباد می شوند؟
حضرت فرمود: به اینکه صداها در آن بلند نگردد؛ در آن به سخنان بیهوده پرداخته نشود؛ در مسجد خرید و فروش انجام نگیرد؛ بنابراین تا آنگاه که در مسجد هستی از سخنان بیهوده پرهیز کن! پس اگر چنین نکردی روز قیامت جز خودت را نکوهش مکن!
تعمقی در فرازهای حدیث می رساند که تاکید پیامبر خدا(ص) بر نهی از مجادلات، پرخاشگویی ها و بیهوده سرایی ها در مساجد است که هم دور از شان مکان مقدسی چون مسجد و انسان هایی چون مومنین است و هم موجب تضییع اعمال انسانی و سلب عنصر معنوی مساجد می گردد بنابراین هیچ وقت نمی توان باور داشت که بلند شدن صداهایی چون اذان و قرآن و صلوات و شعارهای سازنده صدای حلقه های آموزشی و علمی که در عصر رسالت نیز با تشویق شخص پیامبر خدا(ص) معمول و متداول بوده است منظور شده باشد.
علاوه بر آن پیام مهم و اصلی این حدیث در کیفیت عمارت مساجد است و بیانگر این حقیقت که اسلام در مقام ارزش گذاری به آبادی معنوی مسجد، بیش از آبادی قالب های ظاهری آن اهمیت قایل شده است زیرا ظاهر آرایی ها و با زسازی های صرف تزئینی، با فقدان برنامه های عبادی و پیام رسانی در آن به قصر قیصران شباهت خاهد داشت هرچند که نام مسجد بر آن نهند.
اساسا وجه تسمیه مکانی به نام مسجد نه در شکل ظاهری و پیرایش آن به مناره و گنبد و محراب و منبر است، بلکه بر آن است که قطعه زمینی هرچند خشک و خالی بدان نیت محصور شده و نمازی در آن اقامه شود. هر جای که نام تو رسد در گیتی گر چه خراب است شود یکسره عمران .
مسجد پیامبر(ص) در صدر اسلام از چنین سیاستی برخوردار بود. ریگزار فرشی داشت و دیوارهای کوتاه خشتی. بعدها پس از کسب اجازه از محضر رسول خدا سایبانی هم از شاخ و برگ درختان بر آن افزودند اما به هرحال در شکل آغازین اش نام مسجد بر خود داشت و هم پس از افزودن سقف و سایبان مسجدش می خواندند.
بنابراین اگرچه، عمران فیزیکی مساجد به عنوان اعتلای شعائر اسلامی و رعایت رفاه حال عمومی، از امور مستحسن و موجب ثواب اخروی است در شرایط زمانی و جهانی کنونی گریزی از آن نیست، ولی عنایت و تاکید خاص آیات و روایات وارده در این باب، بیشتر متوجه جنبه های معنوی و برنامه انسان سازی مساجد که از اهداف عالیه نظام خلقت است متمرکز گردیده است.
پی نوشت:
برگرفته از کتاب «مسجد نهاد عبادت ستاد ولایت» نوشته حسن رهبری
منبع: کتاب مسجد نهاد عبادت ستاد ولایت
N2482/U0/S6,/C10/T3
