تربیت کودک مسجدی

والدین نقش به سزایی را در تربیت فرزند ایفا می¬کنند، وظیفه تادیب و تربیت کودک را بر عهده دارند، حال اگر قرار است کودکی به مسجد راه یابد و یکی از اهالی و مهمانان خانه خدا قلمداد شود، چاره ای نیست جز اینکه پدر و مادر بر تربیت شایسته او

در این نوشتار به گوشه ای از وظایف والدین در تربیت کودک اشاره می کنیم :

وظایف آموزشی:

انسان موجودی آموزش پذیر و اثر پذیر است و از آنجا که بیهوده خلق نشده است موظف است تا الفبای دینداری را از کودکی بیاموزد .این آموزش یکی از وظایف و تکالیف والدین است که خدای متعال آن را بر عهده اولیاء نهاده است.

آموزش کودک به فراخور سن او از سه سالگی آغاز می شود. به این صورت که در سه سالگی کلمه توحید (لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ) ، در چهارسالگی کلمه (مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ) به او آموخته می شود، در پنج سالگی دست راست و چپ و جهت قبله و نیز سجده به سوی آن و پس از آن است که به او وضو و نماز را به تدریج آموزش میدهند(صدوق، ١٤١٣ق، ج١،ص:٢٨١).

با اینکه آموزش زیر ٧ سال خیلی سطحی و بیشتر صبغه بازی و سرگرمی به خود دارد، اما پس از ٧ سال آموزشهای کودک رنگ تعلیم و تربیت به خود گرفته و در شکل گیری شخصیت او نقش اساسی را دارد. از این رو اولیاء موظف هستند تا پس از هفت سالگی به کودک حلال ها و حرام ها را بیاموزند(کلینی،١٤٢٩ق، ج١١،ص:٤٤٢).

همچنین آنها وظیفه دارند تا به کودکان خود نوشتن را یاد دهند(فتال نیشابوری، ١٣٧٥ش، ج٢،ص:٣٦٩) و تلاوت قرآن را بیاموزندکه این کار به فرموده پیامبر اکرم تاج پادشاهی والدین در قیامت را در برخواهد داشت(إبن عساکر، ١٤١٥ق،ج١٨،ص:٩٩).

و پس از اینکه فرزند به هشت سالگی رسید نماز را کاملا به او آموزش دهند و او را به خواندن نماز تشویق کنند(صدوق،١٣٦٢ش، ج٢، ص:٦٢٦).

وظایف اعتقادی:

والدین موظف هستند به تدریج کودک خود را نسبت به اعتقادات و باورهای دینی آشنا سازند و نقش خدای متعال و فرستادگانش و بازگشتن را در ذهن او به فراخور ظرفیت وجودیش روشن سازند و به سوالات او پاسخ گویند.در روایتی از پیامبر اکرم، ایشان از والدین کودکان آخرالزمان از نیاموختن دین به فرزندانشان شکایت کردند و از آنان اعلام برائت جستند(نوری، ١٤٠٨ق، ج١٥، ص:١٦٤).

همچنین والدین وظیفه دارند تا خصلتهای پسندیده و دوست داشتن خوبان را در کودک خود شکل دهند، که مهمترین آنها محبت پیامبر اکرم و خاندان پاکش است که در این زمینه پیامبر اکرم فرمودند: ادبوا اولادکم علی ثلاث خصال: حب نبیکم و حب ال بیته و تلاوة القران(متقی هندی، ١٤٠٩ق، ج١٦،ص:٤٥٦).

پدر و مادر باید مراقب باشند تا فرزندشان با بداعتقادان یا سست اعتقادان همنشینی نداشته باشد چرا که امام صادق علیه السلام فرمود این مجالست سبب همرنگی آنان با گمراهان میشود(کلینی، ١٤١٩ق، ج٢،ص:٣٧٥).

و نیز والدین باید کودکانشان را با کلام ، روش و منش اهل بیت آشنا سازند همان گونه که مولای متقیان فرمود:عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمْ مِنْ عِلْمِنَا مَا یَنْفَعُهُمُ اللَّهُ بِهِ لا تَغْلِبْ عَلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ بِرَأْیِهَا (حرعاملی، ١٤٠٩ق، ج٢١، ص:٤٧٨) آنها را از مجالس و همنشینی با انسانهای افراطی و زیاده رو در مقام اهل بیت نیز دور سازند(طوسی، ١٤١٤ق، ص:٦٥٠).

پس احادیث و معارف اسلامى را به کودکان و نوجوانان خود باید آموخت، و آنان را به اعتقاد راسخ مسلح ساخت، پیش از آنکه مخالفان بر والدین پیشى گیرند و مطالب گمراه کننده خویش را در ضمیر پاک کودکان وارد سازند. بنابراین، پیش از نفوذ افکار انحرافى و بروز رفتار غیر اخلاقى، تعجیل در تربیت فرزند و سرعت بخشیدن به اجراى آن لازم است.

وظایف عاطفی :

با احترام صدا زدن

چه زیباست که والدین برای خطاب کردن فرزندان از الفاظ زیبا استفاده کنند به گونه ای که کودک احساس بزرگی و احترام کند، امیرالمومنین (ع) مى‏فرماید: «أجملوا فى الخطاب تسمعوا جمیل الجواب» (تمیمی، ١٤١٠ق، ص:١٥٨).

نوازش کردن

مهربانی و نوازش از روی محبت راه خوبی برای جذب کودکان به مسجد است. پیامبر اکرم هر روز صبح بر سر فرزندان و نوه هایش نوازش می فرمود. «کَانَ النَّبِىُّ ص إِذَا أَصْبَحَ مَسَحَ عَلَى رُءُوسِ وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ» (إبن فهد حلی، ١٤٠٧ق، ص:٨٩).

بوسیدن

پدری که کودک خود را می بوسد به فرموده رسول مهربانی ها خدای متعال برای او حسنه می نویسد. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَسَنَهً (کلینی، ١٤٢٩ق، ج١١، ص:٤٤٧) و دستور داد فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا براى شما در هر بوسیدن ؛درجه‏اى است که مسیر هر مقامش ٥٠٠سال راه است(فتال نیشابوری، ١٣٧٥ش، ج٢،ص:٣٦٩)و در هر بوسه ای رحمتی است(طبرسی، ١٤١٢ق، ص:٢٢٠).

روزی پیامبر صلی الله علیه و آله، حسن و حسین علیهماالسلام را بوسید. اقرع بن حابس که ناظر محبّت پیامبر نسبت به فرزندان خود بود، عرض کرد: «من ده فرزند دارم و هرگز آنان را نبوسیده ام». حضرت فرمود: کسی که رحم و محبّت نداشته باشد، خداوند به او رحم نمی کند.(همان)

شاد کردن

پدر می تواند به هر نحو ممکن حتی با خریدن یک جایزه کوچک در راه مسجد،کودک خویش را شاد کند و به این وسیله او را به نماز و مسجد ترغیب سازد. همانگونه که رسول خوبی ها فرمود : مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» هرکس کودک خود را شاد کند خدای متعال روز قیامت او را شادمان خواهد کرد (همان).

نگاه محبت آمیز

یکی دیگر از مسائلی که می تواند در تلطیف کودک و جذب او به مسجد موثر باشد، نگاه های محبتآمیز والدین است که نه تنها سبب گرم شدن زندگی و وابستگی بیشتر میان فرزندان و والدین می شود بلکه برای علاقمند شدن کودک به نماز و مسجد راه خوبی خواهد بود. وقتی کودک از نگاه های پر مهر والدین لذت می برد، قطعا در نقش هایی که والدین به او محول می کنند پسندیده ظاهر خواهد شد که ازجمله آن مسجد آمدن است، در این باره پیامبر اکرم فرمودند: إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَی وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کَانَ لِلْوَالِدِ عِتْقُ نَسَمَة پدرى که با نگاه مودّت‏آمیز خود فرزند خویش را مسرور میکند خداوند به او اجر یک بنده آزاد کردن عنایت میفرماید(روضه‏الواعظین، ١٣٧٥ش،ج ٢، ص:٣٦٩).

احترام مادر را حفظ کردن

طبق روایات یکی از حقوقی که فرزند به گردن پدر دارد، حفظ احترام مادر توسط پدر اوست، چرا که در طفولیت کودک وابستگی عاطفی شدیدی نسبت به مادر دارد و بی احترامی سبب ایجاد دوگانگی و تزلزل عاطفی در کودک خواهد کرد، در این باره امام صادق علیه السلام فرمودند:«حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ إِذَا کَانَ ذَکَراً أَنْ یَسْتَفْرِهَ أُمَّهُ» (کلینی، ١٤٢٩ق، ج١١، ص:٤٤٧) می توان به خوبی از این تکریم و ایجاد ارتباط عاطفی کودک را به دینداری، بهتر جذب نمود.

و الحمد لله رب العالمین

کتابنامه

إبن بابویه، محمد بن علی(٣٨١ق): من لایحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ١٤١٣ق، چاپ:دوم.
إبن بابویه، محمد بن علی(٣٨١ق): الخصال، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ١٣٦٢ش، چاپ:اول.
إبن عساکر(٥٧١ق): تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، ١٤١٥ق.
إبن فهد حلی، احمد بن محمد(٨٤١ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، ١٤٠٧ق، چاپ:اول.
تمیمی امدی، عبدالواحد بن محمد(٥٥٠ق): غررالحکم و درر الکلم، مصحح: سید مهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، ١٤١٠ق، چاپ: دوم.
حرّعاملی، محمد بن حسن(١١٠٤ق): وسایل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، ١٤٠٩ق، چاپ: اول.
طبرسی، حسن بن فضل(٥٨٨ق): مکارم الاخلاق، قم، رضی، ١٤١٢ق، چاپ: چهارم.
طوسی، محمد بن الحسن(٤٦٠ق): الامالی، قم ،دارالثقافه، ١٤١٤ق، چاپ: اول.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد(٥٠٨ق): روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم، رضی، ١٣٧٥ش، چاپ: اول.
کلینی، محمد بن یعقوب(٣٢٩ق): الکافی، قم، دارالحدیث، ١٤٢٩ق، چاپ: اول.
متقی هندی، علی بن حسام(٩٧٥ق): کنزالعمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی، بیروت، ١٤٠٩ق.
نوری، حسین بن محمد تقی(١٣٢٠ق): مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، ١٤٠٨ق، چاپ:اول.