پایگاه خبری مسجد نیوز

به گزارش مسجد نیوز: در اسلام، مساجد نه تنها مکانی برای اقامه نماز و عبادت هستند، بلکه جایگاه‌های مقدسی برای تعلیم و تربیت، وحدت اجتماعی، و تحقق اهداف فرهنگی و اجتماعی جامعه مؤمنین به شمار می‌روند. سخنان حجت‌الاسلام #میرزامحمدی در هیئت منتظران شهادت در این خصوص، به روشنی نقش برجسته مساجد را در ابعاد مختلف دینی، اجتماعی و فرهنگی به تصویر می‌کشد. در این سخنرانی، ایشان با اشاره به اهمیت مسجد در سیره پیامبر اکرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله)، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام)، به کارکردهای مختلف آن پرداخته‌اند و بر لزوم توجه به این کارکردها در دوران معاصر تأکید کرده‌اند.

یکی از مکان‌های مقدس و نورانی که در روایات ما از آنها تعبیر شده است به خانه‌های خدا در روی زمین، بیوت الله فی الارض، مساجد هستند. مساجد به تعبیر پیغمبر اکرم سوق من اسواقست، بازاری آخرتی است که خدا در دنیا قرار داده است. اگرچه خب در بیان حضرت امیر سلام الله علیه، کل دنیا بازار و تجارت خانه دوستان خداست: "الدنیا متجر الاولیا". اما در این بازار تجارت، عالم از جد تعبیر شده است به بازار آخرت که تحفه‌ای که در این بازار آخرت عرضه می‌شود پیغمبر فرمود: تحفها الجنه (بهشت است). لذا دستور به تشرف دائمی به این مکان مقدس به ما داده شده است که در بعضی روایات اشاره شده است به ثبات و مساع، کنایه از اینکه اکتفا نکنیم به خواندن یک نماز و یک وعده به جا آوردن نماز در مسجد.

صبح و شام به مساجد مشرف بشیم که در روایات هست مومنینی که مشرف میشن به مسجد، از منزل تا مسجد وقتی می‌خوان قدم بردارن، پروردگار عالم هم به ملائکه دستور میدهد و هم زمین رو با طبقات هفتگانه‌اش دعاگو برای اهل مسجد قرار می‌دهد. اینها بال و پرشون رو زیر پای اهل مسجد پهن می‌کنند و تمام زمین با ملائکه زمین برای اهل مسجد استغفار می‌کنند.

تشرف به مسجد در روایت پیغمبر اکرم از مصادیق جهاد فی سبیل الله بیان شده است. بعضی از این تعابیر در روایات احتیاج به توضیح داره. جهاد فی سبیل الله یعنی مومنینی که هر روز مشرف به مسجد میشن مدال جهاد دریافت می‌کنند که قسمتی از آن ناظر بر مبارزه با شیاطین و ابلیس‌های خارجی است و قسمتی دیگر ناظر بر مخالفت با هوای نفس و مقابله با تنبلی و کسلی مومنین است که هر دو مصداق جهاد فی سبیل الله است.

لذا هم نسبت به ساخت و ساز مساجد، چقدر روایت داریم؛ قرآن هم اشاراتی می‌کنه. هم نسبت به تعمیر مساجد، چقدر روایت داریم. هم نسبت به آداب طهارت در مسجد، چقدر روایت داریم؛ ورود به مسجد، آداب جلوس در مسجد، آداب حضور در مسجد. همچنین ناظر بر برکات نورانی و معنوی که اهل مسجد از تشرف به مساجد دریافت می‌کنند.

من بحثم این‌ها نیست که خود این‌ها رو دیدم. بعضی از عزیزان یک جلد کتاب کرده‌اند که چقدر روایت هست. یعنی در روایت و صدر روایت نیست؛ یک جلد کتاب بعضیا نوشتن راجع به مسجد در آیینه احادیث و روایات. در روایات ما، اهل مسجد، زائرین خود خدا هستند.

وقتی ما کربلا که مشرف می‌شیم، زائر مزوریم؛ زائر امام حسینیم که چقدر روایات در زیارت سیدالشهدا شده و جایگاه زائر رو چقدر جایگاه ویژه‌ای بیان کرده‌اند. مسجد زیارت پروردگار عالم است. لذا وقتی گفته می‌شود قد قامت الصلاة معناش اینه که "قد حان وقت الزیاره".

قد قامت الصلاة یعنی زمان زیارت با پروردگار عالم فرا رسیده است. پس نماز زیارت خداست و مسجد مکان و تشرف به این زیارتگاه است. یعنی مشهد مشرفه‌ای که ما در این مشهد نورانی به زیارت پروردگار عالم مشرف می‌شیم. حتی در روایات هست که مؤمنین اگه در مسجد فقط بنشینند، یعنی نماز هنوز اقامه نشده، قرآن نمی‌خوانند، دعا نمی‌کنند، استغفار نمی‌کنند، همین صرف جلوس در مسجد نه تنها موضوعیت داره بلکه فرمودند اونهایی که در مسجد می‌نشینند، زائر پروردگارند. مهمان پروردگار و پروردگار عالم بهتر از هر کس بلده از زائرین و مهمان‌های خودش پذیرایی کنه.

در بعضی روایات داره که خدا مدیون زائرش نمی‌شود؛ یعنی صرف جلوس در مسجد هم نورانیت داره، چه برسه به اعمال و آدابی که به ما گفتن در مسجد پیاده کنیم. بله، جایگاه مسجد به حدی است که خادمی مسجد شغل انبیا بوده.

ما در مسجد وقتی می‌خوایم نماز بخونیم، امیرالمومنین فرمودند: یه جا نماز نخونین، در مکان‌های مختلف بخوانین. خود حضرتم سیرش همین بود. گفتن: آقا چرا مکان نمازتون تغییر می‌کنه؟ فرمود: چون وجب به وجب این مکان قیامت می‌خواد شهادت بده، بهتر اینه که به جای یک مکان، چند مکان شهادت بدن که من در اینجا عبادت خدا رو کردم.

باز دسته‌ای از روایات داریم که ناظر بر آداب مسجد است. وقتی می‌خوایم مشرف بشیم، با پای راست وارد بشیم و با پای چپ وارد شدیم، چه دعایی بخوانیم. در مسجد نشستیم، چه کنیم؟ اجازه نداریم از دنیا و مافی‌ها صحبت بکنیم. نه اجازه داریم غیبت کنیم، نه دروغ بگیم، نه مامی و سخن‌چینی بشه توش. نه از آنچه که مربوط به دنیا و بازار دنیاست، فرمودن اهل مسجد اجازه ندارن موضوع سخن رو دنیا قرار بدن.

 آیا مسجد فقط مکانی برای نماز خواندن است؟
باز اینها موضوع عرض بنده نیست. موضوع حقیر کارکرد مسجده. به تعبیر دیگر، آیا مسجد فقط مکانی برای نماز خواندن است؟ فقط برای اقامه نمازه که بعدش و قبلش ما مسجد رو ببندیم؟ کارکرد مسجد در اسلام فقط اقامه نماز نیست که ما این رو هم متأسفانه عنایت بهش نداریم و فکر می‌کنیم مساجد فقط مکانی برای نمازه. حالا هرچی به دوران ظهور نزدیک می‌شیم، در روایات ما فرمودند: مساجدهم عامره. از لحاظ معماری آباده، اما از لحاظ هدایت و تربیت خرابه.

من چند تا کارکرد مسجد رو بر اساس روایات اشاره کنم که به قدری روایت در این موضوع داریم که در بعضی از کارکردها یک جلد کتاب می‌شه نوشت. کارکرد اول مسجد، تعلیم و تربیته. تعلیم و تربیت که سیره عملی پیغمبر اکرم و ائمه هم همین بوده.

لذا ببینید، اگر دقت کنیم، دشمنان اهل بیت دقیقاً مسجد را از امام گرفتن. وقتی مسجد رو از ائمه گرفتن، یعنی منبر و محراب رو گرفتن، یعنی به قول امروز رسانه دین رو از امام گرفتن. و این نکته بسیار مهمیه. ببینید، همین امروز در زمان خودمون اگر قراره طاغوت به حاکمیت برسه، از مسجد شروع می‌کنه.

ابوبکر البغدادی بیعتش و خطبه اش را کجا خواند؟ مسجد جامع حرّان که هنوزم به همین اسم است. این همون مسجد جامعی است که عمر بن عبدالعزیز اینجا در زمان خودش دستور داد تو این مسجد جامع که نماز جمعه اقامه می‌شد، لعن و سب بر علی ابن ابیطالب برداشته بشه. یعنی یه مسجدی است که تو تاریخ خیلی شهرت داره، خیلی جایگاه داره. اتفاقات عجیبی هم تو طول تاریخ در این مسجد افتاده.

در زمان ما باز می‌بینیم شیاطینی مثل داعش، حتی می‌خوان خطبه بخوانند و بیعت بگیرن، کجا می‌گیرند؟ تو مسجد می‌گیرند. در صدر اسلام هم همین بوده. از بعد از ماجرای سقیفه، ابوبکر آمد تو مسجد مستقر شد و مردم دسته دسته آمدند کجا باهاش بیعت کردن؟ تو مسجد.

امیرالمومنین دست بسته کجا آوردن؟ تو مسجد. کار با این داستان ندارم، اما چرا مسجد؟ خب اینا که سلیقه رو داشتن. یه مکانی بود برای اجتماع افراد قبیله اوس و حضرت. می‌تونستن ببرن یه مکان دیگه، ولی ببینید خود این نشون میده که مسجد مکانی برای کارهای سیاسی و اجتماعی هم هست.

اولین کارکرد مسجد همین تعلیم و تربیت است.

پیغمبر اکرم بارها وارد مسجد شدند. مسجدی که خود پیغمبر دیدن یه عده مشغول نماز و عبادتن، یه عده دارن تو مسجد کار علمی می‌کنند.

عبدالله بن عمر می‌گه من با پیامبر بودم. وایسادم ببینم پیامبر چه کار می‌کنه. اول یه چند جمله در فضیلت علم آموزی سخن گفت. بعد منتظر بودم ببینم پیامبر به کدوم دو گروه ملحق می‌شه، میره تو دسته اونایی که دارن نماز می‌خونن یا دسته اونایی که دارن بحث علمی می‌کنن.

پیغمبر رفت نشست تو اونا. بعدم فرمود: انی بعثت معلما؛ من معلم بشریتم و برای همین مبعوث شدم. رفت نشست تو اون گروهی که داشتن بحث علمی می‌کردن.

در سیره ائمه هم ما این رو می‌بینیم. در مورد زین‌العابدین سلام الله علیه داریم که هر جمعه حضرت می‌آمدند تو مسجد و مردم را موعظه می‌کردند؛ از خطر دنیا و حب دنیا به مردم تذکر و هشدار می‌دادند. لذا یکی از منافع مسجد همینه که امیرالمومنین در اون روایت نورانی فرمود ۸ تا فایده داره مسجد رفتن: رفیق خوب پیدا می‌کنی، اخن مصطفادن، یکی از فوایدش علم مستضعفاست؛ یعنی مسجد مکانی‌ست برای تعلیم و تعلم.

در سیره ائمه، دشمن اجازه نداد که مسجد در اختیار امام باشه. لذا معلومه که دشمن کاملاً می‌فهمه که اگر مسجد رو در اختیار امام گذاشت، یعنی تعلیم و تربیتو به امام داده. لذا جلوشو گرفتن. در سیره علما و متشرعین می‌بینیم که دوباره برگشت. یعنی اگر بنا بود یه کرسی علمی داشته باشند، مسجد رو محور قرار دادند.

مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در همین مسجد خودشون، مسجد اعظم. مرحوم امام در مسجد سلماسی. بسیاری از بزرگان درس‌هاشون تو مساجد بوده. در خود نجف همینطور بوده، در عراق همینطور بوده. الان هم در بسیاری از مکان‌ها همینه که دروس علمی در مساجد عرضه می‌شود. اینم فقط درس حوزه نیست که بگیم بله، مسجد حوزه علمیه باشد. نه، الان بعضی از عزیزان چند سالیه تلاش کردن مساجدی رو که مدرسه توش هست به تعبیر دقیق مدرسه مسجد محور.

خوب چه اشکالی داره حالا بعضی از مساجد چقدر سلیقه به خرج دادن که برنامه هفتگی رو تقسیم کردند. که جدای از گفتن احکام، یه سری از علوم هم اونجا آموزش داده بشه. مخصوصاً نسبت به نسل جوانی که اگر به مسجد پاش باز شد، ما باید بستری برای تعلیم و تربیت این‌ها هم ارائه بدیم.

اشکالی نداره تو مسجد درس‌های آموزش و پرورش گفته بشه. برای خواهرها تو مسجد کلاس‌های تعلیمی گذاشته بشه. اشکال نداره. اگه مسجد گذاشته نشه، کجا گذاشتش؟ مسجدی که عالم محورم باشه که هرکی به ساز هیئت امنا خلاصه زد، اونا اجازه بدن بیاد. نه، مسجدی که عالم ربانی بالا سرش باشه یه سری مجموعه کلاس‌ها بذاره برای نسل جوان و نوجوان، برای خواهرا، برای تحصیل کرده‌ها.

بعد این یه گردشی داشته باشه. یعنی دوستانی که همینجا فارغ التحصیل شدن، بیان مثل یه معلم به نسل نوجوان درس بدن که تو خاطراتشونم بازگو کنن که ما هم خروجی نسل مسجدیم.

اطعام دومین کارکرد مسجد است که شاید باورمان نشود. اطعام، حتی در سیره پیامبر و ائمه آمده است. اطعام برای ولیمه عروسی، چه اشکالی دارد؟ امام کاظم علیه‌السلام برای یکی از فرزندانشان ولیمه‌ای سه روزه در مسجد برگزار کردند. البته برخی از افراد با این کار ایراد گرفتند، اما حضرت اشاره کردند به سیره پیامبر که پیامبر خود در مسجد خواستگاری برگزار کرده بودند. این نشان می‌دهد که در اسلام، مسجد تنها مکانی برای عبادت نیست بلکه بسیاری از امور اجتماعی و فرهنگی در آن صورت می‌گیرد.

در تهران، مساجدی هستند که در آنها عروسی‌های مؤمنین نمازگزار برگزار می‌شود. این کار باعث کاهش هزینه‌ها، جلوگیری از اختلاط زن و مرد، و حفظ حریم‌های شرعی شده است. اطعام در مساجد، به ویژه در ایام عزاداری‌ها، کاملاً مرسوم است و برکات زیادی دارد. گاهی اوقات می‌گویند که مساجد باید برای اطعام و شادی‌ها کمتر مورد استفاده قرار گیرند، ولی در واقع این کارکردها در سیره پیامبر و اهل بیت کاملاً تأکید شده است. حتی پیامبر در مسجد، در روزهای عروسی و شادی، به راحتی مسائل را ساماندهی می‌کردند. اطعام در مساجد، چه در ایام محرم و چه در ایام شادی، از اهمیت خاصی برخوردار است.

این اطعام‌ها در سیره پیامبر و امام علی (علیه‌السلام) نیز دیده می‌شود.

سومین کارکرد مسجد بحث مسائل نظامی و دفاعی‌ست که در سیره پیامبر می‌بینیم در سیره امیرالمؤمنین می‌بینیم بله الحمدالله در سیره انقلاب اسلامی و امام راحل هم بارها بیان شد و مشاهده کردیم بحث مسائل نظامی و دفاعی‌ست که این فقط مختص دوران جنگ هم نبوده است. یعنی به تعبیر دیگه مسجد تبدیل بشود به یک پادگان. هیچ اشکالی هم نداره با رعایت حرمت. یه روای میگه من خودم وارد مسجد شدم دیدم بلال داره فریاد می‌زنه، اصحاب هم شمشیر بستن و همه هم پرچم مشکی بلند کردند، گفتم چه خبره گفتن رسول الله داره با اصحابش عازم جنگ میشن یعنی به قول امروزیا پادگان دو کوهش کجا بوده مسجد بوده.

دقیقاً این سیره عملی امام زمان عج است. حضرت وقتی تشریف بیارن مسجد کوفه میشه دارالحکومشون مسجد کوفه میشه محل استقرار نیروهای نظامی حضرت که حتی از بعضی روایات هم بر میاد و تشرفات هم تایید می‌کنه این روایات رو که اول مسجد جمکرانه یعنی در خود مسجد جمکران یاران مهدی فاطمه جمع میشن که در روایات قم هست که قم محل اجتماع یاران مهدی ماست کجای قم مسجد جمکران. از اینجا جمع میشن که من تعبیرم اینه اینجا میشه پادگان دو کوه اما اونجا مسجد کوفه میشه مرکز حکومت مهدوی، خانه حضرت مسجد سهله‌اس؛ امام زمان خانه خودش و خانواده محترمش مسجد سهله میشود. 

در دوران امام خمینی و انقلاب اسلامی نیز این کارکردها بارها مشاهده شد. به‌عنوان مثال، در دوران دفاع مقدس، مساجد به‌عنوان مراکز بسیج و سازماندهی نیروها استفاده می‌شدند. حتی امام خمینی نیز تأکید داشتند که مساجد باید از همین قابلیت‌ها برخوردار باشند.

متأسفانه امروز برخی افراد فکر می‌کنند که این کارکردهای مساجد تنها مربوط به زمان جنگ است و در دوران صلح، مساجد تنها باید محل اقامه نماز باشند. اما مساجد باید برای تربیت نیروهای انسانی، آموزش مسائل دینی، و حتی مسائل دفاعی مورد استفاده قرار گیرند. در واقع، مساجد باید به‌عنوان دانشگاه‌های اسلامی در جامعه عمل کنند. مساجد، اگرچه در اصل مکان‌های عبادت هستند، اما کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، و حتی نظامی نیز دارند.

مساجد باید مکان‌هایی باشند که آموزش‌های دینی در آن‌ها انجام شود و حتی مکان‌های اجتماعی و تربیتی برای کودکان و بزرگسالان باشد. در برخی مساجد قدیمی مانند مسجد جامع تهران، هنوز این سیره معماری دیده می‌شود که بازار، مدرسه، و مسجد در جوار یکدیگر قرار دارند تا تبادل فرهنگی و دینی به‌طور کامل صورت گیرد. در گذشته، کسبه و طلاب در کنار یکدیگر در مساجد آموزش می‌دیدند و این باعث تقویت پیوند اجتماعی و دینی می‌شد.

بعضی افراد امروز مساجد را تنها محل اقامه نماز می‌بینند، اما در سیره پیامبر و اهل بیت، مسجد مکانی برای تجمع مردم، آموزش، اطعام، و حتی حل اختلافات بوده است. حتی در زمان حکومت حضرت علی (علیه‌السلام)، مساجد به‌عنوان مراکز قضاوت و حل اختلافات بین مردم استفاده می‌شدند. این کارکردها باید دوباره احیا شوند تا مساجد به جایگاه واقعی خود بازگردند.

برخی افراد حتی به دلیل صدای کودکان در مسجد، از حضور آنها جلوگیری می‌کنند و می‌گویند که مساجد باید فقط محل عبادت باشند. اما پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله) در سیره خود نشان دادند که مساجد باید در تمام ابعاد اجتماعی فعال باشند، از آموزش گرفته تا فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی. بنابراین، نباید اجازه داد که مساجد تنها به مکان‌های عبادی محدود شوند. باید مساجد را دوباره به مراکز اصلی تربیت و آموزش تبدیل کنیم.

در دوران انقلاب اسلامی، حتی بعد از شهادت امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه)، مساجد همچنان محل تجمع و اقامه عزای عمومی بودند. در ایام کرونا، برخی سیاستمداران حکم به تعطیلی مساجد دادند، که این مسأله به‌ویژه در مواقعی که مردم نیاز به ارتباط معنوی و اجتماعی با یکدیگر داشتند، تأثیر منفی داشت. این نوع تصمیمات باید مورد بازنگری قرار گیرند و باید توجه کرد که مساجد در هر زمان و مکانی باید به عنوان مراکز فرهنگی و دینی فعال باشند.

مساجد از دیرباز محل آموزش و پرورش بوده‌اند، و در دوران معاصر نیز باید این جایگاه حفظ شود. باید به مساجد توجه کنیم که تنها مکان‌های عبادت نباشند، بلکه باید به‌عنوان مراکز فرهنگی، آموزشی، و تربیتی برای نسل‌های آینده عمل کنند. مساجد می‌توانند مانند دانشگاه‌هایی باشند که در آن‌ها دروس مختلف دینی و اجتماعی تدریس می‌شود و به مردم آگاهی‌های لازم داده می‌شود.

مساجد باید در عصر حاضر به‌عنوان مراکزی برای آموزش و پرورش نسل جوان عمل کنند. این امر می‌تواند شامل آموزش‌های دینی، اخلاقی، اجتماعی و حتی اقتصادی باشد. نسل جدید نیاز به یک بستر مناسب برای رشد و تربیت دارد که مساجد می‌توانند این فضا را فراهم کنند. برای این منظور، لازم است که فضایی مناسب برای نوجوانان و جوانان در مساجد ایجاد شود، تا آنان بتوانند به‌طور مستمر از آموزه‌های دینی بهره‌مند شوند و به مسائل اجتماعی و فرهنگی توجه بیشتری داشته باشند.

یکی از کارکردهای مهم مساجد در دوران معاصر، آموزش اصول زندگی اجتماعی است. مساجد می‌توانند مکان‌هایی باشند که در آن‌ها افراد مختلف با مشکلات اجتماعی خود مواجه شوند و راه‌حل‌هایی برای آن‌ها پیدا کنند. در این فضا، علاوه بر عبادات، مباحث اخلاقی و مسائل اجتماعی نیز مورد توجه قرار گیرد. این رویکرد به‌ویژه در جوامع امروزی که با بحران‌های اجتماعی مختلف روبرو هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است.

باید توجه کرد که مساجد تنها مختص به عبادات فردی نباید باشند. در واقع، مساجد می‌توانند به‌عنوان مراکز مشاوره و حل مشکلات اجتماعی نیز عمل کنند. در برخی جوامع، مساجد مکان‌هایی برای مشاوره‌های خانواده، مسائل حقوقی، و حتی مشکلات اقتصادی هستند. بنابراین، مساجد باید ظرفیت‌های خود را در این زمینه‌ها بیشتر باز کنند و به‌عنوان یک مرکز جامع برای رشد فردی و اجتماعی افراد عمل کنند.

مساجد در دوران‌های مختلف تاریخ اسلام نشان داده‌اند که بیش از یک مکان برای عبادت هستند. در دوران پیامبر اسلام، مساجد همواره به‌عنوان پایگاه‌هایی برای تربیت، آموزش، و حل اختلافات عمل می‌کردند. حضرت علی (علیه‌السلام) نیز تأکید داشتند که مساجد باید مکانی برای تحقق عدالت اجتماعی باشند. امروز نیز این وظیفه بر دوش ما است که مساجد را به‌عنوان مکانی برای فعالیت‌های دینی، اجتماعی، و تربیتی در نظر بگیریم.

در پایان، باید تاکید کرد که مساجد می‌توانند و باید نقش‌های مختلفی در جامعه ایفا کنند. از تعلیم و تربیت گرفته تا حل مشکلات اجتماعی، مساجد می‌توانند به‌عنوان مراکز جامع در زندگی روزمره مؤمنین عمل کنند. برای تحقق این اهداف، نیاز به توجه جدی به مسائل فرهنگی و اجتماعی و همچنین تقویت زیرساخت‌های لازم در مساجد داریم تا بتوانیم از ظرفیت‌های عظیم این مراکز بهره‌مند شویم و مساجد را به‌عنوان نقاط قوت جامعه معرفی کنیم.

منبع:

N17803/U49/S2,/C19/T2